Z dużą satysfakcją recenzuję kolejną książkę płk/r/dr Eugeniusza Januły poświęcona zagadnieniom makroregionalnych Śląska. Tą pozycję Wymieniony poświęcił zagadnieniom rozwoju budownictwa mieszkaniowego w szczególności budownictwa patronalnego w obrębie Zagłębia Górnośląskiego w epoce i na tle rozwoju przemysłu górniczo-hutniczego. Trzeba w tym miejscu podkreślić że właśnie rozwojowi i problemom urbanizacji na tle oczywiście historii społecznej Zagłębia Górnośląskiego, poświęcano tylko w wielu kolejnych pracach, raczej niewielką uwagę. A przecież budowa osiedli patronalnych czyli popularnych ‘familoków’ była w równym stopniu ważna dla regionu jak sama budowa charakterystycznego tu przemysłu górniczo-hutniczego
Zaletą książki jest to że Autor podszedł do zagadnienia całościowo, traktując jako przedmiot badań cale Zagłębie Górnośląskie. Czyli obszar od Ostrawy i Karwiny na południu poprzez Gliwice, Zabrze, Katowice aż po subregion Zagłębia Dąbrowskiego włącznie. To pozwoliło wychwycić istniejące poważne różnice w podejściu do zagadnień społecznych poszczególnych podmiotów ekonomicznych i politycznych, odpowiedzialnych zarówno za aspekt ekonomiczny jak też polityczny i społeczny na analizowanym terenie bo przecież mieszkalnictwo jest obok jedzenia i ubrania trzecim dobrem podstawowym,w kategoriach polityki społecznej.
Książka jest to studium z pogranicza polityki społecznej i historii. Autor na podstawie weryfikowalnych materiałów nie ukrywa, że stosunkowo najbardziej efektywnie tą politykę społeczną w tym mieszkaniową prowadziło państwo pruskie (po 1870 roku niemieckie). Była to realizacja doktryny socjalnej kanclerza O. Bismarcka, która wprowadzała ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, także opiekę medyczną a w sferze polityki mieszkaniowej właśnie; budownictwo patronalne przemysłu
Budownictwo przyzakładowe funkcjonowało już oczywiście także przed epoką ”żelaznego kanclerza” o czym pisze Autor. Właśnie na bazie osiedli patronalnych powstawały i rozwijały się w następstwie takie miasta czysto przemysłowe jak Chorzów i Zabrze, oraz mniejsze Świętochłowice czy Siemianowice. Ale również inne funkcjonujące już przed epoką przemysłową miasta, takie jak Bytom czy Gliwice odnotowały w ramach inwestycji w budownictwo przyzakładowe, duży progresywny skok ludnościowy i społeczny
System ten wprowadzono też w części rosyjskiej Zagłębia Górnośląskiego oraz także Austro-Węgierskiej. Tu trzeba nadmienić że osiedla patronalne w Karwinie, Ostrawie czy też Trzyńcu nie odstawały standardem od analogicznych osiedli budowanych w części pruskiej – później niemieckiej. Oczywiście skala inwestycji urbanistycznych była na Śląsku austriackim relatywnie mniejsza niż w części prusko-niemieckiej. To oczywiście naturalne bo przecież inwestycje przemysłowe w tym subregionie były też relatywnie znacznie mniejsze
Natomiast budownictwo przyzakładowe w Zagłębiu Dąbrowskim, jakościowo różniło się in minus od standardu w obu poprzednich subregionach. Stosowano po prostu tanie technologie i zaniżano standaryzację przekazywanych pracownikom mieszkań. Mimo to otrzymanie przyzakładowego mieszkania patronalnego było i tu znaczącym wyróżnieniem i elementem postępu społecznego
Rozwój społeczny w zakresie mieszkalnictwa ze szczególnym uwzględnieniem budownictwa przyzakładowego to główna tematyka recenzowanej pracy. Wypełnia ona w moim pojęciu istniejącą lukę w wiedzy nt. ważnego aspektu regionu w epoce przemysłowej
Jeszcze w krajobrazie Górnego Śląska, gdzieniegdzie pojawiają się osiedla popularnych familoków. Nie stanowią one już elementu dominującego. Ale po prostu są w większości wyremontowane i doprowadzone do współczesnego standardu. To dobrze a nawet bardzo dobrze, że ktoś napisał o tych osiedlach dobrą obiektywną książkę…
Eugeniusz Januła; Paternalistyczna Rola Przemysłu Ciężkiego, Zagłębia Górnośląskiego w Zakresie Polityki Socjalno-Mieszkaniowej
/Osiedla przyzakładowe jako podstawa kształtowania się urbanizacji Zagłębia Górnośląskiego w okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego oraz kapitalizmu monopolistycznego WYDAWNICTWO ŚLASK KATOWICE 2020